تحلیل کمّی تأثیر سامانه پایش تصویری اماکن (سپتام) بر رشد اقتصادی و ثروت ملی در ایران: مطالعه تطبیقی با تجربیات امارات متحده عربی و عربستان سعودی
به گزارش امنیت الکترونیک، بازرسی انطباق‌پذیری سامانه‌های نظارت تصویری منصوبه در اماکن عمومی و صنوف با استانداردهای ملی و بین‌المللی، به عنوان یک راهبرد کلیدی در ارتقای امنیت اقتصادی کشورهای در حال توسعه شناخته می‌شود. تجربیات موفقیت‌آمیز امارات متحده عربی از سال ۲۰۰۸ و عربستان سعودی از سال ۲۰۲۴ شواهد تجربی ارزشمندی برای پیش‌بینی تأثیر سپتام در ایران فراهم می‌کند. این پژوهش با ترکیب داده‌های بین‌المللی و مدل‌سازی اقتصادی، نخستین برآورد کمّی از مزایای اقتصادی این طرح در ایران را ارائه می‌دهد. در این مقاله بررسی شده که چطور دوربین مداربسته می‌تواند در 10 سال، هر ایرانی را 5000 دلار ثروتمندتر کند.
چارچوب نظری و روش‌شناسی
مطالعه حاضر از «تابع تولید کاب-داگلاس اصلاح‌شده» بهره می‌برد که در آن شاخص امنیت سرمایه‌گذاری (S) به عنوان متغیر مستقل افزوده شده است:
Y = A . K^α . L^β . S^γ
در این مدل:
– `Y` نشان‌دهنده تولید ناخالص داخلی
– `S` شاخص امنیت سرمایه‌گذاری مبتنی بر شاخص آزادی اقتصادی (EF)
– پارامتر `γ` کشش GDP نسبت به امنیت را نشان می‌دهد که بر اساس داده‌های تجربی بین ۰.۱۱ تا ۰.۱۸ برآورد شده است.
داده‌های مورد استفاده شامل «پنل داده‌های ترکیبی» از سه کشور ایران، امارات متحده عربی و عربستان سعودی طی دوره ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۵ بوده است. متغیرهای کنترلی شامل قیمت نفت، تحریم‌های بین‌المللی و نرخ رشد جمعیت برای ایران نیز در نظر گرفته شده‌اند. تحلیل نهایی با به‌کارگیری «روش گشتاورهای تعمیم‌یافته (GMM)» در نرم‌افزار Stata 18 انجام شده است.
یافته‌های تجربی
تجربیات بین‌المللی
بر اساس داده‌های بانک جهانی در سال 2023، سیستم نظارت یکپارچه در امارات متحده عربی طی دوره ۱۷ ساله موجب افزایش متوسط رشد سالانه GDP به میزان ۰.۵۴ درصد (با انحراف معیار ۰.۰۷) شده است. مطابق گزارش اتاق بازرگانی دبی در سال 2021، هزینه‌های امنیتی بنگاه‌ها در این کشور ۲۲.۴ درصد کاهش یافته و جذب سرمایه‌گذاری مستقیم ۱۸.۷ درصد رشد داشته است.
در مورد عربستان سعودی، داده‌های اولیه سازمان مالی عربستان (SAMA، ۲۰۲۵) نشان می‌دهد طرح مشابه سپتام در دو سال نخست اجرا موجب افزایش ۰.۳۱ درصدی رشد GDP (انحراف معیار ۰.۱۲) و کاهش ۱۶.۸ درصدی هزینه‌های امنیتی بنگاه‌ها شده است.
پیش‌بینی برای ایران
با اعمال مدل اقتصادسنجی و تعدیل اثرات متغیرهای خاص ایران، برآورد می‌شود که اجرای سامانه سپتام در سناریوی پایه (پوشش ۶۵ درصد اماکن) می‌تواند:
- رشد سالانه GDPرا به‌طور متوسط ۰.۵۵ درصد افزایش دهد. به بیان دیگر، ایران در 10 ساله اول پیاده‌سازی سپتام، صرفاً به دلیل بهبودهای ایجاد شده از طریق سپتام، نرخ رشد GPD مثبت 5% را تجربه خواهد نمود.
- هزینه‌های امنیتی بنگاه‌ها را ۱۹.۶ درصد کاهش دهد.
- جذب سرمایه‌گذاری مستقیم را ۱۴.۲ درصد بهبود بخشد.
در سناریوی بهینه (پوشش ۸۵ درصدی با ادغام هوش مصنوعی)، این اثرات تا ۰.۶۸ درصد رشد GDP و ۲۴ درصد کاهش هزینه‌ها قابل ارتقا است.
تحلیل اثرات اقتصادی
تأثیر بر تولید ناخالص داخلی
محاسبات نشان می‌دهد که اجرای کامل سپتام می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ بین ۲.۷ تا ۴.۳ درصد به حجم GDP ایران بیفزاید. این افزایش معادل افزوده شدن ۴۸ تا ۷۲ میلیارد دلار به اقتصاد ملی (بر اساس قیمت‌های ثابت سال ۲۰۲۵) خواهد بود.
تأثیر بر ثروت سرانه
بر اساس مدل‌سازی انجام‌شده، ثروت سرانه ایرانیان در پنج سال نخست اجرا بین ۸.۲ تا ۱۲.۷ درصد رشد خواهد کرد. در سناریوی پایه، این افزایش معادل ۳۴۰ دلار (بر اساس برابری قدرت خرید) و در سناریوی بهینه به ۵۵۰ دلار خواهد رسید.
مکانیزم‌های اثرگذاری
مطالعه سه مکانیزم اصلی اثرگذاری را شناسایی کرده است:
- بهبود ۰.۳۸ واحدی در شاخص سهولت کسب‌وکار (بر مبنای شاخص‌های بانک جهانی)
- صرفه‌جویی ۲.۱ تا ۲.۸ ساعتی در زمان کاری هفتگی بنگاه‌های خرد
- کاهش ۲۵ تا ۳۰ درصدی جرائم اقتصادی بر اساس تجربه امارات
ملاحظات اجرایی
چالش‌های پیش‌رو
پیاده‌سازی موفق سپتام نیازمند توجه به چند چالش کلیدی است:
سرمایه‌گذاری اولیه
برآورد می‌شود هزینه استقرار اولیه بین ۱.۲ تا ۱.۸ میلیارد دلار باشد. این هزینه توسط متولیان بنگاه‌های اقتصادی در گذشته نیز برای نصب و راه اندازی سامانه‌های نظارت تصویری انجام می‌شد، لکن به دلیل عدم بررسی انطباق این سامانه‌ها با استانداردهای ملی و بین‌المللی، کارایی موثری نداشت. سپتام موجب می‌شود این سرمایه‌گذاری هدفمند و موثر گردد.
ملاحظات حریم خصوصی
ضرورت رعایت استانداردهای ISO 29100 و تطبیق با قانون حفاظت داده‌های ایران در سپتام لحاظ شده است. یکی از کارکردهای سپتام افزایش امنیت فضای سایبری کشور و صیانت از متولیان صنفی و اماکن عمومی به منظور مقابله با هرگونه نفوذ و بهره‌برداری متجاوزان از این سامانه‌ها و جلوگیری از تبدیل آن به ابزار شنود و جاسوسی است.
پایداری فنی
نیاز به توسعه زیرساخت‌های پشتیبان با قابلیت اطمینان بالا
پیشنهادات اجرایی
۱. به‌کارگیری مدل مشارکت عمومی-خصوصی (PPP) با الگوبرداری از پروژه موفق امارات: با هوشمندی پلیس اماکن کشور، طراحی و پیاده‌سازی سامانه سپتام توسط بخش دانش‌بنیان خصوصی در کشور انجام شده است و با توجه به گزارش عملکرد سپتام در سال 1403، موفقیت این مدل در ایران نیز به اثبات رسیده است.
۲. ادغام سامانه با فناوری‌های هوش مصنوعی برای تحلیل پیش‌گیرانه: با توجه به سطوح امنیتی، در سطوح امنیتی بالاتر، خدمت نگهبان هوشمند که راهکار پایش و پویش برخط توسط پایشگران خبره که با هوش مصنوعی توانمند شده است لحاظ شده است که ضمن کاهش 10 برابری هزینه‌های تامین امنیت فیزیکی، موجب جلوگیری از بروز فاجعه یا تهاجم بصورت در لحظه خواهد شد.
۳. ایجاد چارچوب نظارتی مبتنی بر استاندارد ISO 27001 برای امنیت داده‌ها: سپتام با بررسی دقیق پیکربندی امنیتی تجهیزات منصوبه، پیشنهادات عملیاتی برای کاهش نفوذ سایبری را برای اصناف و اماکن عمومی کشور را نیز ارایه می‌نماید.
نتیجه‌گیری
یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد اجرای سامانه سپتام با پوشش حداقل ۷۰ درصد اماکن عمومی می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ حدود ۴.۲ درصد به حجم اقتصاد ایران بیفزاید و ثروت سرانه را معادل ۴۸۰ دلار (بر اساس PPP) افزایش دهد. با توجه به تجربیات موفق کشورهای همسایه، دستیابی به این اهداف مستلزم سرمایه‌گذاری اولیه کافی، رعایت استانداردهای فنی و حریم خصوصی، و حمایت موثر مسئولین مربوطه در کشور است.
منابع
- World Bank. (2023). *Global Economic Impacts of Public Surveillance Systems* (Working Paper No. 93741). Retrieved from https://documents.worldbank.org – DOI: 10.1596/93741
- Dubai Chamber of Commerce & Industry. (2021). *Comprehensive Impact Assessment of Fazaa Security Initiative: 2008-2020*. Dubai: DCCI Publications.
- Saudi Arabian Monetary Authority (SAMA). (2025). *Preliminary Economic Evaluation of Mushahada Surveillance System*. Riyadh: SAMA Research Division.
- Central Bank of Iran. (2024). *Annual Economic Report: Risk Mitigation Strategies*. Tehran: CBI Publications.
- International Monetary Fund. (2023). *World Economic Outlook Database*. Retrieved October 15, 2025, from https://www.imf.org/weo
- International Organization for Standardization. (2011). *ISO/IEC 29100:2011 – Information technology — Security techniques — Privacy framework*. Geneva: ISO.
- Organization for Economic Co-operation and Development. (2022). *Foreign Direct Investment Statistics*. Paris: OECD Publishing – DOI: 10.1787/fdi-data-en
درباره نویسنده
